Łuków
Od wójta do plebana

Pierwsza osada została założona tutaj prawdopodobnie w drugiej połowie XII lub na początku XIII w., wraz z pogranicznym grodem kasztelańskim, strzegącym przed niebezpieczeństwem zagrażającym Małopolsce od strony północnej. Źródła z 1233 r. potwierdzają istnienie tutaj twierdzy o dużym znaczeniu strategicznym. W 1250 r. Bolesław Wstydliwy, chcąc powstrzymać najazdy okolicznych ludów, osadził w Łukowie templariuszy i podjął próbę utworzenia biskupstwa, mającego mieć charakter misyjny na Jaćwieży i Rusi. Przedsięwzięcie to, chociaż początkowo zyskało aprobatę Stolicy Piotrowej, to na skutek interwencji Krzyżaków, ostatecznie zakończyło się niepowodzeniem. W 1364 roku Łuków otrzymał od króla Kazimierza III Wielkiego status wolnego miasta. Z kolei polsko-litewska unia personalna, zawarta w Krewie w 1385 r., położyła kres najazdom, umożliwiając trwały rozwój zarówno pod względem gospodarczym, jak i demograficznym. Aż do rozbiorów miasto było stolicą ziemi łukowskiej wchodzącej w skład województwa sandomierskiego, a od 1474 r. – lubelskiego. W 1403 r. Łuków uzyskał prawa miejskie magdeburskie z rąk króla Władysława II Jagiełły. Jako miasto królewskie, leżące przy trakcie komunikacyjnym prowadzącym z Korony na Litwę i obdarzane przez kolejnych władców licznymi przywilejami, w XV i na początku XVI w. stał się zamożnym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym, słynącym z produkcji sukna. Obok parafii katolickiej i gminy żydowskiej istniała tu także parafia prawosławna, przekształcona po unii brzeskiej w 1596 r. w parafię greckokatolicką. W drugiej poł. XVII w. Łuków kilkakrotnie padał ofiarą najazdów, palony i grabiony, najpierw w czasie powstania Chmielnickiego przez Kozaków, a następnie przez wojska szwedzkie i siedmiogrodzkie. Miasto zaczęło podnosić się z upadku dopiero w latach 70. XVII w. W 1696 r. sprowadzono zakon pijarów, którzy w 1701 r. założyli tu kolegium. Dzięki temu Łuków stał się ważnym ośrodkiem oświatowym. Pomyślny rozwój przerwał pożar, który w 1782 r. zniszczył dużą część zabudowań miejskich, co doprowadziło do zmniejszenia się liczby mieszkańców o połowę. W XIX w. Łuków pozostawał prowincjonalnym miastem o niewielkim znaczeniu gospodarczym. Ożywienie przyniosła dopiero budowa od lat 60. XIX w. linii kolejowych: Warszawa – Brześć, Łuków – Dęblin oraz Łuków – Lublin. Łuków zamienił się w ruchliwy węzeł kolejowy, a na początku XX w. zbudowano kilka większych zakładów przemysłowych. Rozwój miasta przerwał wybuch II wojny światowej, podczas której wymordowano blisko 50% jego mieszkańców (całą gminę żydowską) i zniszczono 70% zabudowy miasta.

źródło: Wirtualny Sztetl